W dniu 31 stycznia 2025 roku odbyło się spotkanie Narodowego Funduszu Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) z wykonawcami inwestycji realizowanych w ramach programu Czyste Powietrze. Podczas wydarzenia poruszono szereg istotnych kwestii związanych z zaległościami w wypłatach dotacji, nieprawidłowościami w realizacji projektów oraz planowanymi zmianami w programie.
Odpowiedzialność za zaległości – spór o winę
Wiceprezes NFOŚiGW obarczył winą za zaległości poprzednią władzę, podkreślając, że przejęto Fundusz z 200 tysiącami nierozpatrzonych wniosków oraz zadłużeniem na poziomie 2,6 miliarda złotych. Nowe kierownictwo z kolei wskazuje na wykonawców, którzy mieli stosować wygórowane marże i znacząco wzbogacić się na programie.
Przestoje i brak środków
Początek 2024 roku przyniósł zastoje w realizacji programu, co było spowodowane wstrzymaniem finansowania przez Unię Europejską z powodu wykrytych nieprawidłowości. Jednak od kwietnia wszystkie Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) otrzymały zaliczki, a kolejne transze miały być wypłacane w czwartek, 5 lutego 2025, zgodnie z 14-dniowym okresem od złożenia wniosku.
Nieprawidłowości ze strony wykonawców
Podczas spotkania zwrócono uwagę na liczne nieprawidłowości po stronie wykonawców, w tym na dużą liczbę wniosków najwyższego poziomu dofinansowania oraz przekraczanie rynkowych cen usług. W takich przypadkach weryfikacja kosztów będzie konieczna, a wykonawcy będą musieli uzasadnić podwyższone ceny.
Ponadto, podkreślono, że niektórzy wykonawcy wykorzystywali zaliczki do utrzymania płynności finansowej firmy, zamiast przeznaczać je na realizację inwestycji. Fundusz przyznał się do jednego błędu – niewystarczającej komunikacji WFOŚiGW z wykonawcami, co prowadziło do nieporozumień.
Spory wokół finansowania
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska zwrócił uwagę, że wojewódzkie fundusze otrzymują zaliczki na bieżąco i nie ma podstaw do twierdzenia, że brak środków wynika z problemów na szczeblu centralnym. Podkreślono również konieczność zgłaszania prób wyłudzenia środków przez klientów do odpowiednich wojewódzkich funduszy.
Nierówne podejście w różnych województwach
Jednym z kluczowych tematów poruszonych podczas spotkania była kwestia nierównego podejścia do rozpatrywania wniosków w różnych województwach oraz różnic w czasie ich analizy. Wykonawcy zwrócili uwagę, że w niektórych regionach proces trwa znacznie dłużej, co prowadzi do problemów z planowaniem i realizacją inwestycji.
Problemy płynościowe uczciwych firm
Podkreślono również trudności finansowe uczciwych firm wykonawczych, które borykają się z brakiem przewidywalności wypłat środków z prefinansowania. Niepewność co do terminów przekazywania funduszy powoduje, że wiele przedsiębiorstw ma trudności z utrzymaniem płynności finansowej i kontynuacją rozpoczętych projektów.
Przedłużenie programu do 2030 roku
Jednym z zaskakujących ogłoszeń podczas spotkania była deklaracja wiceprezesa Funduszu, że program Czyste Powietrze będzie realizowany do 2030 roku, czyli o trzy lata dłużej niż pierwotnie zakładano w regulaminie.
Spory o odsetki i terminy
Kwestia odsetek od opóźnień w wypłacie dotacji została rozstrzygnięta na niekorzyść wykonawców – Fundusz wyjaśnił, że terminy w regulaminie mają jedynie charakter instruktażowy, co oznacza, że odsetki za zwłokę nie przysługują. Natomiast w przypadku wykonawców obowiązuje rygorystyczny termin 4 miesięcy na realizację inwestycji – w przeciwnym razie konieczny będzie zwrot dotacji.
Zmiany w regulaminie i operatorzy
Podczas spotkania poinformowano, że kwoty kwalifikowane w programie zostaną podniesione, jednak szczegóły zostaną ujawnione dopiero przy publikacji nowego regulaminu programu.
Dyskutowano także nad kwestią operatorów programu – choć wcześniej zakładano, że będą to gminy, rozważana jest możliwość zaangażowania firm doradczych specjalizujących się w składaniu wniosków.
Podsumowanie
Spotkanie NFOŚiGW z wykonawcami ujawniło liczne problemy i kontrowersje wokół programu Czyste Powietrze. Spory o odpowiedzialność za zaległości, nieprawidłowości w realizacji inwestycji, a także zmiany w harmonogramie i zasadach finansowania wywołują wiele emocji. Przedłużenie programu do 2030 roku i planowane podniesienie kwot kwalifikowanych mogą jednak dać wykonawcom i beneficjentom szansę na stabilizację oraz lepsze warunki realizacji inwestycji w kolejnych latach.
